In de gemeenten Leidschendam-Voorburg, Voorschoten en Wassenaar ontvingen eind 2023 honderden huishoudens onterecht een energietoeslag van 800 euro. Het ging om een administratieve fout waarbij ook mensen geld kregen die daar in 2023 eigenlijk geen recht meer op hadden. Hoewel de gemeenten het bedrag niet terugvorderden, riepen zij inwoners wel op tot vrijwillige terugbetaling. Slechts een klein aantal gaf daar gehoor aan.

Wat ging er mis?

De fout ontstond tijdens het beoordelen van aanvragen voor de energietoeslag. Daarbij werden ook mensen meegenomen die in 2022 wél recht hadden op het bedrag, maar in 2023 niet meer. Dit kon bijvoorbeeld komen doordat hun inkomen inmiddels boven de grens lag of doordat hun huishoudsituatie was veranderd.

Volgens wethouder Philip van Veller (VVD, Financiën) in Leidschendam-Voorburg ging het om een menselijke verwerkingsfout. “We hebben pas in juni 2024 ontdekt dat het geld aan te veel mensen is uitgekeerd,” verklaarde hij.

Het gaat om een totaalbedrag van ruim 200.000 euro dat ten onrechte is uitgekeerd in de drie gemeenten samen.

Geen verplichte terugbetaling

Omdat de fout pas een half jaar later werd ontdekt, kozen de gemeenten ervoor het geld niet formeel terug te vorderen. In plaats daarvan deden zij een moreel appèl op inwoners om het bedrag vrijwillig terug te storten. “De kans was groot dat het bedrag al was uitgegeven,” aldus de gemeenten. “We willen mensen niet in financiële problemen brengen door het nu alsnog op te eisen.”

Hoewel het verzoek tot terugbetaling zonder dwang werd gedaan, benadrukken de gemeenten dat het gaat om gemeenschapsgeld. Daarom werd er een beroep gedaan op eerlijkheid en verantwoordelijkheid.

Hoeveel mensen betaalden terug?

De respons op het verzoek bleek zeer beperkt. In Leidschendam-Voorburg kregen 249 huishoudens onterecht de toeslag. Slechts negen daarvan hebben het volledige bedrag teruggestort. In Voorschoten ging het om 33 huishoudens; daar werd drie keer geld teruggestort. In Wassenaar kregen veertig huishoudens het bedrag, maar niemand heeft daar iets van terugbetaald.

De gemeenten noemen het teleurstellend, maar begrijpen de keuze van inwoners. “Voor veel mensen is het financieel lastig om 800 euro terug te geven, zeker als het al is besteed aan vaste lasten of boodschappen,” klinkt het.

Waarom dit soort toeslagen?

De energietoeslag is een landelijke regeling bedoeld voor huishoudens met een laag inkomen, om hen te ondersteunen bij de stijgende energiekosten. Gemeenten voeren de regeling lokaal uit en bepalen op basis van inkomensgegevens wie ervoor in aanmerking komt.

In 2022 maakten veel mensen gebruik van de regeling, toen energieprijzen hard stegen. Ook in 2023 werd er opnieuw budget vrijgemaakt, maar met aangescherpte voorwaarden. Juist in dat overgangsjaar ging het mis bij de verwerking van gegevens.

Reacties vanuit de gemeenschap

Onder inwoners zijn de reacties verdeeld. Sommige mensen die het geld ontvingen, waren verbaasd dat ze de toeslag kregen, maar gingen ervan uit dat het klopte. “Als het ineens op je rekening staat, denk je dat het geverifieerd is,” vertelde een inwoner uit Voorburg.

Anderen voelden zich ongemakkelijk bij de situatie en betaalden het bedrag wel terug. “Het voelt niet goed om geld te houden waar je geen recht op hebt,” zei iemand die het volledige bedrag binnen een week na het verzoek terugstortte.

Tegelijkertijd is er ook begrip voor degenen die het niet konden terugbetalen. Voor sommige huishoudens is 800 euro een essentieel bedrag in tijden van stijgende kosten voor boodschappen, energie en woonlasten.

Juridische kant: mag dit zomaar?

Dat de gemeenten het bedrag niet formeel terugvorderen, roept vragen op. Juridisch gezien hadden zij mogelijk het recht om dat wel te doen. Toch is er bewust voor gekozen om dit niet te doen. De termijn waarbinnen bezwaar of correctie kon worden gemaakt was inmiddels verlopen, en een harde terugvordering zou mogelijk leiden tot nieuwe problemen voor de ontvangers.

Ook op landelijk niveau is er discussie over hoe dit soort fouten het beste kunnen worden opgelost. Moet er altijd worden teruggevorderd, of moet er ruimte zijn voor coulance? In dit geval koos men voor het laatste.

Wat gebeurt er nu?

De gemeenten hebben aangegeven dat ze leren van deze fout. Er worden nieuwe controlemechanismen ingevoerd om te voorkomen dat dit in de toekomst opnieuw gebeurt. Zo komt er extra controle op inkomensgrenzen bij automatische betalingen, en wordt er beter gecommuniceerd over voorwaarden voor toeslagen.

Daarnaast blijft het morele appèl bestaan: wie het bedrag wél terug kan betalen, wordt nog altijd gevraagd dat te overwegen. “Iedere euro die we terugkrijgen, kunnen we opnieuw inzetten voor hulp aan mensen die het echt nodig hebben,” aldus wethouder Van Veller.

---

Conclusie: eerlijkheid en zorgvuldigheid in balans

De fout in de uitbetaling van de energietoeslag toont aan hoe kwetsbaar regelingen kunnen zijn die bedoeld zijn om mensen snel te helpen. Een administratieve fout leidde tot honderden onbedoelde stortingen, waarvan het merendeel niet is terugbetaald — ook al was dat juridisch toegestaan.

Door te kiezen voor een benadering met begrip en zonder dwang, laten de gemeenten zien dat ze oog hebben voor de financiële realiteit van hun inwoners. Tegelijkertijd onderstreept de situatie het belang van zorgvuldigheid en transparantie in uitvoering.

Voor de toekomst ligt de uitdaging in het vinden van de juiste balans: mensen helpen waar nodig, fouten erkennen, en zorgvuldig omgaan met publiek geld.