In 2024 ontvingen tienduizenden asielzoekers in Nederland een vorm van financiële ondersteuning van de overheid. Deze ondersteuning wordt grotendeels verleend in de vorm van bijstandsuitkeringen. Niet alle asielzoekers hebben recht op volledige bijstand, maar zodra zij een verblijfsstatus krijgen, kunnen zij aanspraak maken op het sociaal vangnet zoals iedere andere inwoner van Nederland. Dit roept regelmatig vragen op over de hoogte van deze uitkeringen en hoeveel dit de samenleving als geheel kost.

Leefgeld tijdens de asielprocedure

Zolang een asielzoeker nog geen verblijfsstatus heeft, verblijft hij of zij in een asielzoekerscentrum (AZC). Tijdens deze periode ontvangen asielzoekers geen bijstandsuitkering, maar leefgeld. Dit is een sobere vergoeding bedoeld voor kleding, persoonlijke verzorging en eten. De huisvesting wordt verzorgd door de overheid via het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA), waardoor de kosten voor huur en nutsvoorzieningen niet ten laste komen van de asielzoeker zelf.

Het leefgeld is fors lager dan de bijstandsuitkering en afhankelijk van de gezinssamenstelling. Een alleenstaande volwassene ontvangt bijvoorbeeld slechts enkele tientallen euro’s per week, terwijl gezinnen iets meer krijgen. Deze regeling geldt zolang de asielprocedure loopt. Duurt die langer dan zes maanden, dan kunnen asielzoekers soms wel beperkte arbeid verrichten, mits ze daarvoor toestemming krijgen.

Van asielzoeker naar statushouder

Zodra een asielzoeker een verblijfsvergunning krijgt, verandert zijn of haar status in die van statushouder. Vanaf dat moment gelden dezelfde sociale zekerheidsrechten als voor andere Nederlanders. Dit betekent dat een statushouder recht heeft op bijstand als hij of zij geen werk heeft of onvoldoende inkomsten genereert. De hoogte van de bijstandsuitkering is afhankelijk van leeftijd, gezinssituatie en woonsituatie.

In de praktijk betekent dit dat statushouders vaak recht hebben op het volledige bijstandsbedrag. Dit ligt voor een alleenstaande volwassene rond de 1.200 euro per maand (inclusief vakantiegeld), terwijl een gezin met kinderen aanzienlijk meer kan ontvangen. Daarnaast komen statushouders vaak in aanmerking voor toeslagen, zoals huurtoeslag, zorgtoeslag en eventueel kinderopvangtoeslag.

Aantallen en bedragen

In 2024 ontving meer dan de helft van de bijstandsontvangers in Nederland een uitkering terwijl zij buiten Europa geboren zijn. Een aanzienlijk deel van deze groep bestaat uit voormalige asielzoekers, met name uit Syrië, Eritrea, Afghanistan en Irak. Alleen al uit Syrië ontvingen circa 50.000 mensen een bijstandsuitkering.

Hoewel er geen exact bedrag bekend is dat specifiek naar asielzoekers ging, is duidelijk dat het totale bedrag aan uitkeringen aan deze groep in de honderden miljoenen loopt. Als een statushouder gemiddeld 1.200 euro per maand ontvangt, komt dit op ruim 14.000 euro per jaar per persoon. Vermenigvuldigd met tienduizenden statushouders loopt dit bedrag op tot mogelijk meer dan een miljard euro per jaar, afhankelijk van het precieze aantal rechthebbenden.

Inburgering en integratie

Naast de bijstand ontvangen statushouders begeleiding bij hun integratie in de Nederlandse samenleving. Dit omvat onder andere taallessen, inburgeringstrajecten en hulp bij het vinden van werk of opleiding. Deze trajecten worden deels gefinancierd vanuit overheidsbudgetten die specifiek gericht zijn op participatie en integratie. Het gaat hier om honderden miljoenen euro’s per jaar, bovenop de reguliere uitkeringskosten.

Het doel hiervan is om statushouders zo snel mogelijk zelfstandig te laten worden, zodat zij niet langdurig afhankelijk blijven van de bijstand. In de praktijk blijkt dat veel statushouders moeite hebben om binnen korte tijd werk te vinden. Taalachterstanden, diploma-erkenning en psychische problemen vormen vaak barrières.

Toenemende aandacht voor zelfredzaamheid

De overheid probeert in toenemende mate asielzoekers en statushouders te stimuleren om sneller de arbeidsmarkt op te gaan. Zo zijn regels versoepeld waardoor asielzoekers onder voorwaarden al tijdens hun procedure mogen werken, mits zij minimaal zes maanden in Nederland verblijven. Ook worden gemeenten gestimuleerd om statushouders actief te begeleiden naar werk of vrijwilligerswerk.

Toch blijft het percentage statushouders in de bijstand hoog. Veel van hen zijn langer dan vijf jaar afhankelijk van een uitkering, ondanks pogingen om dit patroon te doorbreken. Dit maakt het tot een belangrijk thema in zowel het politieke debat als het beleid van gemeenten en uitvoeringsorganisaties.

Conclusie

In 2024 ontvingen tienduizenden asielzoekers en statushouders een bijstandsuitkering in Nederland. Hoewel de exacte bedragen variëren per situatie, komt het totaalbedrag dat aan deze groep wordt uitgekeerd uit op honderden miljoenen euro’s per jaar. Hier bovenop komen nog aanvullende kosten voor integratie en begeleiding.

Deze uitgaven roepen regelmatig maatschappelijke discussie op. Tegenstanders wijzen op de hoge kosten, terwijl voorstanders benadrukken dat het bieden van een bestaansminimum een mensenrecht is en dat investeren in integratie op de lange termijn juist geld kan besparen.

De komende jaren zal het beleid zich waarschijnlijk blijven richten op het sneller toeleiden van statushouders naar werk, met als doel hun zelfredzaamheid te vergroten en de druk op het sociale zekerheidsstelsel te verlichten. Hoe succesvol deze aanpak zal zijn, zal pas op langere termijn duidelijk worden. Wat vaststaat, is dat het vraagstuk van uitkeringen aan asielzoekers voorlopig niet van de politieke en maatschappelijke agenda zal verdwijnen.